اگر مایلید بطور کامل با این سنگ آشنا شوید ، اطلاع از تاریخچه آن بسیار مهم است . شواهد تاریخی نشان می دهد که قدیمی ترین سنگ فیروزۀ جهان که به دست انسان تراشیده شده است از عمق ۵/۳ متری زمین در ۲۰ کیلومتری نیشابور کشف شده که برروی کمربند اسکلت انسانی ۵۵۰۰ ساله قرار داشته است . سنگ فیروزه نیشابور در دامنۀ جنوبی کوه بینالود واقع در ۵۳ کیلومتری شمال غربی شهر نیشابور قرار دارد . به ذخیرۀ قطعی معدن فیروزه نیشابور ۸۶۷۱ تن برآورده شده است که سالانه ۱۵ تن از آن استخراج می شود .
فیروزه ای که در معدن استخراج می شود دو قسم است که به اصطلاح محلی یکی را خاکی و دیگری را سنگی می گویند . فیروزۀ مرغوب آن است که ، رنگ آبی آسمانی دارد ولی نه رنگ آسمانی اطراف افقی بلکه رنگ آسمانی مخصوصاً سمت رأس همچنین فیروزه ای که قدری مایل به سبز باشد نیز قیمت زیادی دارد . نگین های فیروزه نیشابور را غالبا می توان بوسیله نقاط و رگه های سیاهی که در پشت نگین وجود دارد تشخیص داد . سنگ فیروزه ای که دارای رنگ بسیار روشن باشد (چغاله) ، به سنگ فیروزه ای که دارای رنگ کاملا طبیعی فیروزه ای باشد (طفول) و به سنگ فیروزه ای که دارای لکه و روی آن رگه های سیاه رنگ زیادی باشد فیروزه شجری گویند .
انواع فیروزه نیشابوری:
فیروزه نیشابوری به طور کلی به دو دسته ۱- عجمی و۲- شجری تقسیم میکنند که این دستهبندی خود شامل موارد زیر است:
فیروزه عجمی : گرد و درشت است و دارای فیروزه خالص به رنگ آبی سیر که گران قیمتترین نوع فیروزه است و برای ساختن انگشتر استفاده میشود .
فیروزه عجمی نیم رنگ : از نوع قبلی کم رنگتر است.
فیروزه عربی: فیروزهای تخت با رنگ آبی سیر است و برای ساختن مدال در عربستان استفاده میشود.
فیروزه توفال: مانند عربی است ولی سنگ آن از میان رفته و فقط لایهای از فیروزه با رنگ آبی سیر باقی مانده است.
فیروزه توفال نیمرنگ: از فیروزه توفال کمی روشنتر است.
فیروزه توفال سفید: رنگ آبی خیلی روشن دارد.
فیروزه چغاله: فیروزهای است گرد و درشت شبیه فیروزه عجمی اما با رنگ خیلی روشن یعنی آبی کمرنگ.
چغاله نیمرنگ: فیروزههای گرد نسبتاً درشت برای ساختن انگشتر با رنگ روشنتر
فیروزه شکوفه: فیروزهای است ریزتر از چغاله و فیروزه کمی دارد.
فیروزه چال یا نرم: دانههای خیلی کوچک فیروزه و کمی بزرگتر از عدسی است که در سنگهای معدن دیده میشود.
فیروزه شجری: فیروزه رگهدار را گویند که از اجتماع چند دانه فیروزه در داخل سنگ کنار هم تشکیل شده است.
فیروزه درشت: سنگهای نسبتا درشتی است که در آن رگههای باریک و پراکنده و نازک فیروزه دیده میشود که از نازلترین نوع فیروزه نیشابوری است. شاید باور کردنی نباشد ولی فیروزه عجمی به اندازه ناخن انگشت یک انسان بالغ در آمریکا تا مرز ۲۰۰۰ دلاربه فروش میرسد .
فیروزه در مقابل سه چیز عکسالعمل نشان میدهد که هرگز نباید با آنها تماس پیدا کند : 1 – روغن ، 2 – کرم ، 3 – ادکلن . برای تمیز کردن سنگ فیروزه نباید آن را با آب شست زیرا سنگ فیروزه از جمله سنگهایی زینتی و با ارزش است که خلل و فرجهای زیادی دارد ، بهتر است فیروزه را با پارچههای نخی نرم و تمیز و یا چرم جلا دهید .
فیروزۀ خوب نباید نقاط سیاه و سفید داشته باشد لکن در اغلب فیروزه ها ، لکه های سفیدی وجود دارد که اکثر مردم نمی توانند آن را ببینند و فقط اهل خبره قادر به تشخیص آن هستند . فیروزه هنگامی که در رطوبت باشد جلای خاص خود را حفظ می کند و لذا بعضی از فروشندگان بی انصاف ، فیروزه ها را داخل کوزه های پر از ماسه مرطوب می گذارند و بعد از چند مدت در معرض فروش می گذارند و مشتری با دیدن رنگ زیبایی که فیروزه پیدا کرده آنرا خریداری می کند،لکن متأسّفانه بعد از چند روز ، آن جلا و درخشندگی از بین می رود .
بعضی از فروشندگان نیز فیروزه های نامرغوب را با روغن چرب می کنند ، اگرچه نخست آنرا جلا می دهد و رنگ آن بیشتر دوام پیدا می کند لکن روغن باعث مرگ فیروزه می شود و لذا برای تشخیص فیروزه کم کیفیت ، خریدار باید اندکی آن را در مقابل آفتاب قرار دهد و اگر رنگ آن اندکی تغییر کرد ، این نشان دهنده تقلبی بودن رنگ آن است .